Tornalama İşlemleri ve Temel Prensipler

Torna tezgâhlarında yapılan işlemler genellikle ya kullanılan kesici takımın türüne, ya da gerçekleştirilen işlem türüne göre adlandırılır. Örnek olarak; konik tornalama, delik delme, diş açma, kanal açma, kesme ve raybalama gibi işlemler sayılabilir.

Tornalama, iki temel hareketin birleşimiyle gerçekleşir:
1. İş parçasının dönme hareketi
2. Kesici takımın ilerleme hareketi

Takımın ilerleme hareketi, genellikle iş parçasının ekseni boyunca gerçekleşir ve bu da parçanın çapında azalma, yüzey formunda değişim veya iç yapıda istenilen ölçülerin elde edilmesi anlamına gelir.

⸻

İç Çap Tornalama

İç çap tornalama, iş parçası dönerken takımın parça ekseni boyunca ilerlemesiyle iç yüzeyden talaş kaldırılması işlemidir. Bu sayede delik çapı büyütülür ve iç yüzey istenilen forma getirilir. Genellikle delik genişletme, iç yüzey düzleştirme veya hassas iç çap toleranslarının elde edilmesi için kullanılır.

⸻

Dış Çap Tornalama

Dış çap tornalama, dönen iş parçasının dış yüzeyinden ve alın yüzeyinden talaş kaldırılarak, parçanın hem çapının hem de boyunun küçültülmesi işlemidir. Bu işlem, iş parçasına silindirik form kazandırmak, pürüzsüz bir yüzey elde etmek ya da teknik çizime uygun ölçüleri oluşturmak amacıyla yapılır.

Kanal Açma ve Kesme İşlemleri

Torna tezgâhlarında, iş parçasının belirli bir bölgesine istenilen ölçülerde kanal açmak veya belirli bir noktadan kesmek için gerçekleştirilen işlemler, kanal açma ve kesme operasyonları olarak tanımlanır.

Bu işlemler, parçanın montaj, sızdırmazlık, geçme, bağlantı veya şekillendirme gibi fonksiyonel özelliklerini oluşturmak amacıyla uygulanır.

⸻

Kanal Açma ve Kesme Operasyon Türleri

Kanal açma ve kesme işlemleri, uygulama alanına göre dört ana grupta incelenir:

🔹 Dış Çap Kanal Açma

İş parçasının dış yüzeyinde, eksene dik yönde belirli bir genişlik ve derinlikte kanal oluşturulmasıdır. O-ring yuvaları, segman yatakları gibi uygulamalarda sıkça kullanılır.

🔹 İç Çap Kanal Açma

İş parçası içerisindeki bir delik yüzeyinde, iç çap boyunca kanal açma işlemidir. Sızdırmazlık elemanlarının veya geçme parçalarının yerleştirileceği yuvalar için uygundur.

🔹 Alın Kanal Açma

İş parçasının alın yüzeyine (dönme eksenine dik düzlemde) yapılan kanal açma işlemidir. Genellikle özel parça geçişleri veya bağlantı elemanları için tercih edilir.

🔹 Kesme (Parça Ayırma)

İş parçasının belirli bir yerinden kesilerek boylandırılması işlemidir. Genellikle üretim sonunda parçanın ana çubuktan ayrılması veya istenilen nihai boyun elde edilmesi amacıyla kullanılır.

Diş Açma İşlemleri

Torna ve freze tezgâhlarında yapılan diş açma işlemleri, parçanın dış çapında veya iç deliğinde, belirli bir hatvede ve diş profiline uygun olarak vida formu oluşturma işlemidir. Diş tipi, uygulama alanına göre farklılık gösterebilir. En yaygın diş profilleri arasında metrik, Whitworth, BSP (gaz dişi) ve özel form dişler bulunur.

Diş açma işlemleri;
🔸 Talaş kaldırarak (keserek)
🔸 Ezme (plastik deformasyon) yöntemiyle
gerçekleştirilebilir. Seçim; malzemenin yapısına, üretim adedine ve hassasiyet beklentilerine göre belirlenir.

⸻

Başlıca Diş Açma Yöntemleri

🔹 Kılavuz ile Diş Açma

İç dişlerin açılması için kullanılan, talaş kaldırarak çalışan çok ağızlı kesici takımlarla yapılan yöntemdir. Standart, spiral, düz ve kör delikler için farklı tipleri mevcuttur.

🔹 Ovalama (Ezme) ile Diş Açma

Talaş kaldırmadan, malzemeyi plastik olarak şekillendirerek yapılan iç diş açma yöntemidir. Yüksek mukavemetli, pürüzsüz yüzeyli ve çap daralması olmayan dişler elde edilir.

🔹 Diş Tarağı ile Açma

Çoğunlukla dış dişlerde kullanılan, çok ağızlı kesici yapıdaki takım ile hatve boyunca ilerleyerek talaş kaldıran yöntemdir. Seri üretimde tercih edilir.

🔹 Diş Frezesi ile Açma

Freze tezgâhlarında kullanılan, diş profiline uygun özel takımlarla dış veya iç vida açma işlemidir. Konik ve silindirik vida profillerinde kullanılır.

🔹 Azdırma ile Diş Açma

Dişli çark gibi parçaların açılması için kullanılan özel bir yöntemdir. Azdırma takımı ile diş profili, döner ve ilerleyici hareketle işlenir.

🔹 Diş Ucu ile (Torna Takımıyla) Açma

Torna tezgâhında, vida profiline uygun uç geometrisine sahip tek ağızlı takım ile hatveli ilerleme yapılır. Özellikle dış vida açmada kullanılır.

Frezeleme, iş parçasının sabit olduğu ve kesici takımın kendi ekseni etrafında dönerek talaş kaldırma işlemini gerçekleştirdiği bir işleme yöntemidir. Kesici takım, iş parçası üzerinde parçanın geometrisine uygun bir yol izleyerek istenilen formun ve ölçülerin elde edilmesini sağlar.

Bu yöntem; yüzey işleme, kanal açma, şekil verme, delik büyütme ve köşe işlemleri gibi çok sayıda uygulamayı kapsar.

⸻

Başlıca Frezeleme Türleri

🔹 Yüzey Frezeleme

Parçanın üst yüzeyinden geniş alanlı talaş kaldırma işlemidir. Düzlemsel yüzey elde etmek amacıyla kullanılır.

🔹 High Feed (Hızlı Boşaltma) Frezeleme

Yüksek ilerleme hızıyla yapılan kaba talaş kaldırma yöntemidir. Zaman tasarrufu ve takım ömrü avantajı sağlar.

🔹 Koza Kanal Açma (Trokoidal Frezeleme)

Yüksek derinlik ve dar alanlarda talaşın daha verimli boşaltılması için kullanılan, dairesel ilerlemeli kanal açma tekniğidir.

🔹 T Kanal Açma

Standart kanal frezelemeye göre daha geniş, altı T biçiminde olan özel yuvaların açılmasında kullanılır.

🔹 90° Frezeleme (Yan Duvar İşleme)

Dikey yüzeylerin veya dik açılı omuzların işlenmesinde tercih edilen, takımın parçaya 90 dereceyle yaklaşarak talaş kaldırdığı yöntemdir.

🔹 Kaba Frezeleme

Yüksek talaş kaldırma miktarıyla iş parçasını hızlıca formlandırmak için yapılan ön işleme işlemidir. Genellikle finiş işleminden önce uygulanır.

🔹 Finiş (Finish) ve Form Frezeleme

Parçaya son şeklini vermek, hassas toleransları sağlamak ve yüzey kalitesini artırmak için yapılan ince işleme işlemidir. Profil ve kontur işlemleri dahil edilebilir.

🔹 Havuz Boşaltma (Pocket Milling)

Parça yüzeyinde belirli bir derinliğe sahip cep ya da boşluklar açmak amacıyla yapılan işleme işlemidir. Genellikle kalıpçılıkta yaygındır.

🔹 Pah Kırma

Keskin kenarların kırılarak belirli bir açıyla yuvarlatılması ya da düzleştirilmesi işlemidir. Estetik, güvenlik ve montaj kolaylığı sağlar.

🔹 Delik Büyütme (Kademeli Frezeleme)

Mevcut deliklerin çapını büyütmek veya iç yüzeyini hassaslaştırmak için kullanılan işleme yöntemidir.

Delik Delme İşlemleri

Delik delme, torna, freze veya matkap tezgâhlarında iş parçasına belirli bir çap ve derinlikte delik açma işlemidir. Bu işlem, iş parçasının türüne, takım tipine ve tezgâh özelliklerine göre farklı şekillerde gerçekleştirilebilir.
• Freze ve matkap tezgâhlarında, iş parçası sabit kalır; kesici takım kendi ekseni etrafında dönerek ve aşağı yönde ilerleyerek delik oluşturur.
• Torna tezgâhlarında ise iş parçası dönme hareketi yaparken, kesici takım (matkap) eksenel yönde ilerleyerek talaş kaldırır.

⸻

Delik Delme Takımı Türleri

🔹 Karbür Matkap

Yüksek hız ve hassasiyetle çalışan, özellikle sert malzemelerde tercih edilen, uzun ömürlü delik delme takımıdır. Küçük çaplı hassas delikler için idealdir.

🔹 Takma Uçlu Matkap

Uç kısmında değiştirilebilir karbür plaka bulunan, büyük çaplı deliklerde ekonomik çözüm sunan matkaplardır. Özellikle seri üretim ve büyük çap işlemlerinde kullanılır.

🔹 U-Drill (Y-Bağlantılı Matkap)

Delik delme ve aynı anda kaba iç çap işleme yapabilen özel bir takımdır. İçerideki talaş boşaltma kanalları ve kesici uç kombinasyonu sayesinde hızlı talaş kaldırma sağlar.

Raybalama ve Ön Delik Hazırlığı

İç diş açma işlemlerinin ilk ve en kritik adımı, uygun ölçülerde bir ön deliğin açılmasıdır. Bu temel prensibi esas alan Emuge-Franken, yüksek hassasiyet ve performans sunan ön delme matkaplarıyla talaşlı imalat sektöründe güvenilir çözümler sunmaktadır.

Ön delik, diş açılacak yüzeyin hem konum hem de çap toleranslarına uygun şekilde işlenmesini sağlar. Emuge-Franken’in özel tasarım matkapları, daha hassas diş formu, uzun takım ömrü ve düşük işleme hatası avantajlarıyla, kılavuz çekme ve ovalama gibi işlemler öncesinde yüksek verimlilik sağlar.